Miras Hukuku Tenkis Davası - Samsun Miras Avukatı

Tenkis Davası

Miras bırakanın (murisin) vefatı sonrasında geride bıraktığı malvarlığı üzerinde, yasal mirasçıların belirli oranlarda hakları bulunur. Ancak miras bırakan, sağlığında yaptığı bazı bağışlamalar veya ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname gibi) ile yasal mirasçıların haklarını ihlal edebilir. Özellikle bazı mirasçıların kanunen korunan saklı payları vardır ve bu paylar, miras bırakanın tasarruf özgürlüğünün bir sınırı olarak kabul edilir. İşte miras bırakanın yaptığı tasarruflarla bu saklı payların ihlal edildiği durumlarda, Tenkis Davası devreye girerek, saklı paylı mirasçıların haklarını korumak amacıyla açılan hayati bir hukuki yoldur.

Tenkis Davası Nedir?

Tenkis davası, Türk Medeni Kanunu (TMK) kapsamında açılan, miras bırakanın sağlığında yaptığı karşılıksız kazandırmalar (bağışlamalar) veya ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname, miras sözleşmesi gibi) ile saklı paylı mirasçıların miras paylarının ihlal edildiği durumlarda, bu tasarrufların saklı payı ihlal eden kısmının hukuken geçersiz kılınmasını ve saklı payın tamamlanmasını sağlayan bir davadır.

Davanın amacı, miras bırakanın tasarruf özgürlüğü ile mirasçıların saklı payları arasındaki dengeyi sağlamaktır. Tenkis davası, tasarrufu tamamen ortadan kaldırmaz, yalnızca saklı payı ihlal eden miktarla sınırlı olarak onu hükümsüz kılar ve mirasçının saklı payını tamamlar.

Saklı Paylı Mirasçılar Kimlerdir?

Türk Medeni Kanunu'na göre, belirli yasal mirasçıların miras üzerinde saklı payı bulunur. Miras bırakan, bu saklı paylar üzerinde tasarrufta bulunamaz. Saklı paylı mirasçılar şunlardır:

Miras Bırakanın Altsoy (Çocukları, Torunları vb.): Çocuklarının ve onlardan altsoyunun saklı payı, yasal miras payının yarısıdır.
Miras Bırakanın Ana ve Babası: Ana ve babanın saklı payı, yasal miras payının dörtte biridir.
Sağ Kalan Eş: Sağ kalan eşin saklı payı, yasal miras payının tamamıdır (ancak bazı durumlarda bu oran değişebilir, örneğin mirasçı olunan zümreye göre yarısı veya dörtte üçü olabilir).

Tenkis Davası Açma Şartları Nelerdir?

Tenkis davasının kabul edilebilmesi için aşağıdaki hukuki şartların bir arada bulunması ve mahkemece somut delillerle ispatlanması gerekir:

Saklı Paylı Mirasçının Varlığı: Davayı açan kişinin, miras bırakanın yukarıda belirtilen saklı paylı mirasçılarından biri olması şarttır. Saklı payı olmayan bir mirasçı tenkis davası açamaz.
Saklı Payın İhlal Edilmesi: Miras bırakanın sağlığında yaptığı bağışlamalar veya ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname gibi) sonucunda, saklı paylı mirasçının miras payının eksik kalması, yani kanunen belirlenen saklı pay oranının ihlal edilmiş olması gerekir.
Tasarruf Oranının Aşılması: Miras bırakanın, malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği tasarruf edilebilir kısmı aşan bir kazandırmada bulunması gerekir. Tasarruf edilebilir kısım, miras bırakanın terekesinden (mirasından) saklı paylar çıkarıldıktan sonra kalan kısmıdır.
İptale Tabi Tasarrufun Mevcudiyeti: Tenkise tabi olabilecek bir tasarrufun (bağışlama, vasiyetname, miras sözleşmesi gibi) bulunması gerekir. Bu tasarruflar, miras bırakanın ölümüyle birlikte geçerlilik kazanmış olmalıdır.

Tenkise Tabi Tasarruflar Nelerdir?

TMK'ya göre tenkise tabi olabilecek başlıca tasarruflar şunlardır:

Ölüme Bağlı Tasarruflar: Miras bırakanın ölümünden sonra hüküm ifade eden vasiyetnameler ve miras sözleşmeleri. Bu tasarrufların tamamı veya saklı payı ihlal eden kısmı tenkise tabidir.
Sağlararası Karşılıksız Kazandırmalar (Bağışlamalar): Miras bırakanın sağlığında yaptığı bazı bağışlamalar da tenkise tabi olabilir:
- Miras bırakanın, miras hakkından feragat sözleşmesi yapıldığı anda kendisini borçtan kurtarmak amacıyla yaptığı bağışlamalar.
- Miras bırakanın, miras sözleşmesiyle bir mirasçı ataması veya bir şeyi ona bırakması.
- Miras bırakanın, ölümünden önceki bir yıl içinde yaptığı adet üzere verilen hediye dışındaki bağışlamalar.
- Miras bırakanın, saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açıkça anlaşılan tüm bağışlamalar. Örneğin, miras bırakanın sağlığında tüm malvarlığını belirli bir mirasçıya veya üçüncü kişiye devretmesi.

Tenkis Davası Görevli Mahkeme Neresidir?

Tenkis davaları, miras hukukuna ilişkin davalar olduğu için Asliye Hukuk Mahkemeleri'nde görülür.

Tenkis Davası Yetkili Mahkeme Neresidir?

Miras bırakanın son yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki Asliye Hukuk Mahkemesi yetkilidir.

Tenkis Davası Dava Açma Süresi

Tenkis davası açma süresi, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinden, diğer sağlararası kazandırmalarda ise mirasın açıldığı (miras bırakanın öldüğü) tarihten itibaren on yıldır. Bu süreler, hak düşürücü nitelikte olup, kaçırılması halinde dava açma hakkı kaybedilir.

Tenkis Davası Mahkeme Aşaması

Mahkeme, miras bırakanın tüm malvarlığını (terekesini) ve borçlarını tespit eder. Miras bırakanın yaptığı tüm karşılıksız kazandırmalar (sağlararası bağışlamalar ve ölüme bağlı tasarruflar) tespit edilir.
Terekenin Hesaplanması: Tereke, miras bırakanın ölüm anındaki malvarlığına, tenkise tabi tüm kazandırmaların eklenmesiyle (muvazaa veya gizli bağışlama varsa onlar da dahil) oluşur. Daha sonra bu toplam değerden miras bırakanın borçları, cenaze giderleri ve tereke masrafları düşülerek net tereke değeri bulunur.
Saklı Payların Hesaplanması: Net tereke değeri üzerinden, yasal mirasçıların ve saklı paylı mirasçıların yasal miras payları ve saklı pay oranları hesaplanır.
Tasarruf Edilebilir Kısmın Belirlenmesi: Net tereke değerinden saklı paylar çıkarıldıktan sonra miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım belirlenir.
Tenkis Oranının Belirlenmesi: Eğer yapılan tasarruflar (vasiyetname veya bağışlamalar), miras bırakanın tasarruf edilebilir kısmını aşıyorsa, aşan kısım oranında tenkis yapılır. Tenkis, en sondan başa doğru (yani en yeni tarihliden en eski tarihlilere doğru) yapılır. Ölüme bağlı tasarruflar öncelikle tenkise tabi tutulur, sonra bağışlamalar sıraya alınır.
Mahkeme, gerekli gördüğü durumlarda bilirkişi incelemesi yaptırarak terekenin değerlemesini ve tenkis hesaplamalarını yaptırabilir.

Tenkis Davasında Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

Hak Düşürücü Süreler: Tenkis davasında bir yıllık ve on yıllık hak düşürücü süreler kritik öneme sahiptir. Bu sürelerin kaçırılması, dava açma hakkının tamamen kaybedilmesine neden olur.
İspat Yükü: Davacı, saklı paylı mirasçı olduğunu, saklı payının ihlal edildiğini ve miras bırakanın hangi tasarruflarının tenkise tabi olduğunu somut delillerle ispatlamak zorundadır.
Terekenin Doğru Tespiti: Tenkis davasında en önemli hususlardan biri, miras bırakanın gerçek terekesinin (malvarlığı ve borçları) doğru bir şekilde tespit edilmesidir. Sağlararası yapılan gizli bağışlamalar (muvazaalı işlemler) da bu kapsamda araştırılmalıdır.
Muazaa İddiası: Miras bırakanın, mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla tapuda satış gibi göstererek aslında bağışlama yaptığı durumlarda muvazaa iddiası ileri sürülebilir. Bu durumda, muvazaa davası veya tenkis davası ile birlikte muvazaa iddiası da değerlendirilebilir.

Tenkis Davası Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Tenkis davası açmak için saklı paylı mirasçı olmam şart mı?

Evet, tenkis davasını sadece kanunen belirlenmiş saklı paylı mirasçılar (altsoy, ana-baba ve sağ kalan eş) açabilir. Saklı payı olmayan mirasçılar (örneğin kardeşler), miras bırakanın tasarruflarına itiraz ederek tenkis davası açamazlar.

2. Miras bırakanın tüm mallarını vasiyetname ile bağışlaması durumunda ne yapmalıyım?

Miras bırakanın, vefatından sonra tüm mallarını bir kişiye veya kuruma vasiyet etmesi, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal edebilir. Bu durumda, vasiyetnamenin açıldığı tarihten itibaren 1 yıl ve her halde 10 yıl içinde tenkis davası açarak saklı payınızın tamamlanmasını talep edebilirsiniz.

3. Miras bırakan sağlığında tüm mallarını başkasına bağışladıysa tenkis davası açabilir miyim?

Evet, miras bırakanın sağlığında yaptığı karşılıksız kazandırmalar (bağışlamalar) da tenkise tabi olabilir. Özellikle miras bırakanın vefatından önceki son bir yıl içinde yaptığı bağışlamalar veya saklı payı ihlal etme kastıyla yaptığı açıkça anlaşılan tüm bağışlamalar tenkise tabidir. Bu durumda, mirasın açıldığı (miras bırakanın öldüğü) tarihten itibaren 10 yıl içinde tenkis davası açma hakkınız bulunur.

4. Tenkis davası ne kadar sürer?

Davanın süresi, terekenin büyüklüğüne, yapılacak araştırmalara (banka kayıtları, tapu araştırmaları), bilirkişi incelemesine ve mahkemenin iş yüküne bağlı olarak değişebilir. Genellikle birkaç aydan bir yıla veya daha uzun sürebilir.

5. Tenkis davası sonucunda malı geri mi alırım yoksa parasını mı alırım?

Tenkis davası sonucunda, tenkise tabi olan malın aynen iadesi mümkünse bu yönde karar verilebilir. Ancak genellikle, malın bölünmesi veya aynen iadesi mümkün değilse, saklı payı ihlal eden kısım kadar nakdi bir ödeme (parasal tazminat) yapılmasına hükmedilir. Bu duruma "nakdi tenkis" denir.

6. Muvazaa (danışıklı işlem) ile tenkis davası arasındaki fark nedir?

Muvazaa, miras bırakanın, mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla aslında bağışlamak istediği bir malı, tapuda satış gibi göstererek devretmesidir. Muvazaa, işlemin tamamen geçersiz olmasını sağlar. Tenkis davası ise, işlem geçerli olsa bile, saklı payı ihlal eden kısmının oranında hükümsüz kılınmasını sağlar. Muvazaa davaları genellikle miras bırakanın ölümünden sonra açılır ve zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi değildir. Ancak tenkis davalarında belirli hak düşürücü süreler vardır. Pratikte, bir işlem için hem muvazaa hem de tenkis talebi birlikte ileri sürülebilir.

Tenkis Davası Avukat Desteğinin Önemi

Tenkis davaları, miras hukukunun derinliklerini ve hesaplama karmaşıklıklarını içeren, aynı zamanda taraflar arasında duygusal gerilimlere neden olabilen davalardır. Miras bırakanın son istekleri ile mirasçıların yasal hakları arasındaki dengeyi bulmak, hassas bir hukuki süreç yönetimi gerektirir. Samsun'da yer alan miras davanızda Samsun Miras Hukuku alanında uzman bir avukat, tereke hesaplamaları, saklı pay oranlarının tespiti ve tenkis oranının belirlenmesi gibi teknik konularda bilirkişi raporlarına itiraz etme, haklarınızı mahkeme önünde en etkili biçimde savunma ve hakkaniyetli bir sonuca ulaşılması için size yol gösterir.