İş Kazası Nedir? İş Kazası Sayılan Haller Nelerdir? - Samsun Avukat

İş Kazası Nedir? İş Kazası Sayılan Hâller Nelerdir?

İş kazaları, hem çalışan hem de işveren açısından büyük önem taşıyan hukuki ve sosyal bir meseledir. Çalışma hayatının doğası gereği işçiler, işlerini yerine getirirken çeşitli risklerle karşı karşıya kalır. Bu riskler, bazen küçük yaralanmalarla atlatılabilirken, bazen de ağır sakatlanmalara hatta ölümlere neden olabilir. İş kazalarının önemi yalnızca işçinin sağlığını korumakla sınırlı değildir; aynı zamanda işverenin hukuki sorumluluklarını da beraberinde getirir.

Türkiye’de iş kazaları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında ele alınmakta ve işçiye belirli haklar tanımaktadır. Ayrıca iş kazalarının hukuki boyutları, İş Kanunu, Borçlar Kanunu ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde de değerlendirilir.

İş kazalarının doğru tanımlanması ve hangi durumların iş kazası sayılacağının bilinmesi, hem çalışan hem de işveren açısından kritik öneme sahiptir. Çünkü kaza sonrası yapılacak bildirimler, işçinin alacağı haklar ve işverenin sorumlulukları doğrudan bu tanıma bağlıdır.

İş Kazası Nedir?

İş kazasının tanımı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde yapılmıştır. Buna göre:

“Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle meydana gelen, sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay” iş kazasıdır.

Yani iş kazası denildiğinde akla gelen temel unsurlar şunlardır:

· İşçinin sigortalı olması,

· Kazanın iş ile bağlantılı bir şekilde meydana gelmesi,

· Olayın bedensel veya ruhsal bir zarara yol açması.

Bir başka ifadeyle iş kazası, işçinin çalışma sürecinde, işverenin yönetim ve gözetimi altında bulunduğu sırada yaşadığı, dıştan gelen ani bir olaydır. Bu olay, işçinin sağlığını bozmakta veya iş gücünü kaybetmesine yol açmaktadır.

Örnekler:

· Fabrikada makine kullanırken elini kaptıran işçinin yaralanması,

· İnşaatta yüksekten düşme,

· İş seyahatinde trafik kazası geçirmek,

· İşyerinde yangın, patlama veya elektrik çarpması sonucu zarar görmek.

İş kazasının tanımı oldukça geniştir. Bu nedenle bazı durumlarda iş kazası olup olmadığı tartışma konusu olabilir. Ancak Yargıtay içtihatları genellikle işçi lehine yorum yapar ve iş kazası kavramını geniş tutar.

İş Kazasının Hukuki Dayanağı

İş kazalarının hukuki dayanağı, başta 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olmak üzere, birden fazla kanunda düzenlenmiştir.

5510 Sayılı Kanun’un 13. Maddesi

Bu maddeye göre iş kazası:

· Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

· İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle,

· Sigortalının görevli olarak başka bir yere gönderilmesi sırasında,

· Emziren kadın sigortalının süt izni sırasında,

· İşçinin işe gidiş gelişlerinde meydana gelen olaylarda ortaya çıkabilir.

İşverenin Sorumluluğu

Kanun, işverenin işçiyi koruma borcunu çok sıkı bir şekilde düzenlemiştir. İşverenin yükümlülükleri arasında:

· İş güvenliği önlemlerini almak,

· Çalışanları bilgilendirmek,

· Koruyucu ekipman sağlamak,

· İş kazasını derhal SGK’ya bildirmek bulunur.

Bu yükümlülüklerin ihlali, işverenin hukuki, idari ve cezai sorumluluğunu doğurur.

İş Kazası Sayılan Hâller

Kanun koyucu, iş kazası sayılan durumları açıkça belirlemiştir. 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesine göre iş kazası sayılan hâller şunlardır:

1. İşyerinde Meydana Gelen Kazalar

Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen kazalar iş kazası sayılır. Burada işçinin iş yapıp yapmaması önemli değildir.Örnek: İşyerinde dinlenme molasında merdivenden düşmek.

2. İşveren Tarafından Yürütülen İş Nedeniyle Meydana Gelen Kazalar

İşverenin işi yürütmesi sırasında, işçinin iş nedeniyle başına gelen her kaza iş kazasıdır.Örnek: Fabrikada makinenin patlaması sonucu işçilerin yaralanması.

3. Görevli Olarak Başka Bir Yere Gönderilme Sırasında Meydana Gelen Kazalar

İşverenin talimatı ile işyeri dışında bir görev için başka bir yere gönderilen işçinin başına gelen kazalar da iş kazası sayılır.Örnek: Şantiye malzemelerini almak için gönderilen işçinin trafik kazası geçirmesi.

4. Emziren Kadın İşçilerin Süt İzni Sırasında Meydana Gelen Kazalar

Emziren kadın işçinin süt izni süresince başına gelen kazalar da iş kazasıdır.Örnek: Kadın işçinin süt izni sırasında çocuğunu emzirmeye giderken trafik kazası geçirmesi.

5. İşe Gidiş Geliş Sırasında Meydana Gelen Kazalar

Sigortalının işverence sağlanan servis aracında ya da işyeri ile işyeri dışındaki yer arasında geçen yolda meydana gelen kazalar iş kazasıdır.Örnek: İşe gidiş yolunda işçinin servis aracının kaza yapması.

İş Kazasının Unsurları Nelerdir?

Bir olayın iş kazası olarak kabul edilebilmesi için bazı unsurların varlığı gerekir. Bunlar şunlardır:

1. Sigortalı Olma Şartı

Kazayı geçiren kişinin SGK kapsamında sigortalı olması gerekir. Sigortasız işçi çalıştırılması halinde, işveren ağır sorumluluk altına girer.

2. Ani ve Dıştan Gelen Bir Olay

İş kazası, ani olarak meydana gelen ve dıştan gelen bir etkiyle oluşan bir olaydır. Yavaş ilerleyen hastalıklar iş kazası değil, meslek hastalığı kapsamına girer.

3. Bedensel veya Ruhsal Zarar

İş kazası sonucunda işçinin bedensel ya da ruhsal bütünlüğünde bir zarar meydana gelmelidir. Bu zarar hemen ortaya çıkabileceği gibi zamanla da kendini gösterebilir.

4. İş ile İlliyet Bağı

Kazanın işin yürütülmesi veya işyeri ile bağlantılı olması gerekir. İş ile kaza arasında illiyet (nedensellik) bağı kurulmalıdır.

Örnek: İşçinin işe giderken kendi özel aracıyla yaptığı trafik kazası, doğrudan iş ile bağlantılı olmadığı için genellikle iş kazası sayılmaz. Ancak işverenin görevlendirmesi varsa durum değişebilir.

İş Kazasında İşverenin Yükümlülükleri

İş kazası meydana geldiğinde en büyük sorumluluk işverene düşer. İşveren yalnızca kaza sonrası değil, kaza öncesinde de gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

1. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Alma

· İşveren, işçilerin güvenliğini sağlamak için gerekli tüm tedbirleri almak zorundadır.

· Çalışanlara uygun kişisel koruyucu ekipmanlar (baret, eldiven, gözlük vb.) temin edilmelidir.

· İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi bulundurulmalıdır.

2. Kaza Sonrası Sağlık Hizmetlerinin Sağlanması

· İşveren, kazaya uğrayan işçinin derhal sağlık kuruluşuna ulaştırılmasını sağlamalıdır.

· İlk yardım imkânlarını hazır bulundurmak zorundadır.

3. SGK’ya Bildirim Yükümlülüğü

· İş kazası meydana geldiğinde işveren, 3 iş günü içinde SGK’ya bildirim yapmak zorundadır.

· Bildirim yapılmaması hâlinde idari para cezası uygulanır ve işveren tazminat sorumluluğu ile karşılaşabilir.

4. Kaza Sonrası İnceleme ve Raporlama

· İşveren, meydana gelen iş kazasını kayıt altına almak zorundadır.

· İş sağlığı ve güvenliği kurullarında kaza değerlendirilerek benzer olayların tekrar yaşanmaması için tedbirler alınmalıdır.

Yargıtay’a göre işverenin sorumluluğu “objektif özen borcu” çerçevesinde değerlendirilir. Yani işverenin en küçük bir ihmalinin bile sorumluluk doğurabileceği kabul edilmektedir.

İş Kazası Geçiren İşçinin Hakları

İş kazası sonrası işçinin sosyal güvence kapsamında birçok hakkı vardır. Bu haklar hem SGK tarafından sağlanan yardımları hem de işveren aleyhine açılabilecek davaları kapsar.

1. Geçici İş Göremezlik Ödeneği

· İş kazası geçiren işçiye, çalışamadığı günler için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.

· Bu ödeme, raporlu olunan günlerde sigortalının günlük kazancına göre hesaplanır.

2. Sürekli İş Göremezlik Geliri

· İşçi, iş kazası sonucu kalıcı bir sakatlık yaşarsa sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.

· Oran, işçinin meslekte kazanma gücü kaybına göre belirlenir.

3. Maluliyet Maaşı

· Eğer iş kazası sonucu işçi tamamen çalışamaz hâle gelirse SGK tarafından malullük aylığı bağlanır.

4. Tedavi ve İlaç Giderleri

· İş kazası geçiren işçinin tüm tedavi, ameliyat, ilaç ve rehabilitasyon giderleri SGK tarafından karşılanır.

5. Ölüm Halinde Yakınların Hakları

· İş kazası sonucu ölen işçinin yakınlarına ölüm aylığı bağlanır.

· Ayrıca cenaze ödeneği ve gelir desteği sağlanır.

İş kazası yaşayan işçinin, yalnızca SGK’dan değil aynı zamanda işverenden de maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı vardır.

İş Kazası Bildirimi Nasıl Yapılır?

İş kazası meydana geldiğinde hem işverenin hem de işçinin bazı yükümlülükleri vardır.

İşverenin Bildirim Yükümlülüğü

· İşveren, kazayı öğrendiği tarihten itibaren en geç 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmek zorundadır.

· Bildirim, e-SGK sistemi üzerinden veya doğrudan SGK müdürlüklerine yapılabilir.

İşçinin Hastaneye Başvurusu

· İşçi kazadan hemen sonra en yakın sağlık kuruluşuna gitmeli ve kaza raporu düzenletmelidir.

· Bu rapor, iş kazasının ispatı açısından kritik öneme sahiptir.

Bildirimin Yapılmaması Halinde

· İşveren bildirim yapmazsa idari para cezası uygulanır.

· Ayrıca işçi ya da yakınları doğrudan SGK’ya başvurabilir.

· Bildirimin yapılmaması, işverenin kusur sorumluluğunu artırır.

İş Kazası ile Meslek Hastalığı Arasındaki Farklar

İş kazası ile meslek hastalığı sıklıkla karıştırılan iki kavramdır.

İş Kazası

· Ani ve dıştan gelen bir olay sonucu meydana gelir.

· Örneğin: İşyerinde merdivenden düşmek, makineye elini kaptırmak.

Meslek Hastalığı

· Uzun süreli maruziyet sonucu meydana gelen hastalıklardır.

· Örneğin: Gürültülü ortamda çalışmaya bağlı işitme kaybı, kimyasallara maruziyet sonucu cilt hastalıkları.

Farklar

· İş kazası bir anda meydana gelirken, meslek hastalığı zamanla ortaya çıkar.

· İş kazasında olay anı bellidir, meslek hastalığında ise süreç yıllara yayılabilir.

· Her ikisi de SGK tarafından güvence altındadır, ancak hukuki süreçleri farklıdır.

İş Kazası Davaları

İş kazası sonrası işçinin ve yakınlarının dava açma hakkı vardır.

1. Maddi Tazminat Davası

· İşçi, uğradığı iş gücü kaybı nedeniyle maddi tazminat talep edebilir.

· Ölüm halinde, işçinin yakınları destekten yoksun kalma tazminatı davası açabilir.

2. Manevi Tazminat Davası

· İşçi veya yakınları, yaşanan acı ve elem nedeniyle manevi tazminat talep edebilir.

3. İşverenin Cezai Sorumluluğu

· İşveren, gerekli iş güvenliği önlemlerini almadığı için kusurlu bulunursa taksirle yaralama veya taksirle ölüme sebebiyet verme suçundan ceza alabilir.

Yargıtay kararlarında işverenin kusursuz sorumluluğuna çok sık vurgu yapılmaktadır. Çünkü işverenin “işçi sağlığını koruma” yükümlülüğü, kanun gereği devredilemez niteliktedir.

İş Kazalarının Önlenmesi İçin Alınacak Önlemler

İş kazalarını tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da alınacak önlemlerle büyük ölçüde azaltılabilir.

1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

· İşveren ve işçiler, iş güvenliğini işin doğal bir parçası olarak görmelidir.

· İş güvenliği bilinci, yalnızca işverenin değil, tüm çalışanların sorumluluğudur.

2. Eğitim ve Bilgilendirme

· İşçilere düzenli olarak iş güvenliği eğitimi verilmelidir.

· Özellikle yüksek riskli işlerde (inşaat, maden, kimya vb.) eğitimlerin daha kapsamlı olması gerekir.

3. Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı

· İşçilere baret, eldiven, koruyucu gözlük, çelik burunlu ayakkabı gibi ekipmanlar sağlanmalı ve kullanım zorunlu hale getirilmelidir.

4. Risk Analizi ve Denetimler

· İşveren, düzenli olarak risk analizi yapmalı ve tehlikeleri önceden tespit etmelidir.

· Çalışma ortamı sürekli denetlenmeli, eksiklikler hızla giderilmelidir.

5. İş Kazası Sonrası Önleyici Önlemler

· Meydana gelen her iş kazası detaylı olarak incelenmeli, nedenleri araştırılmalı ve tekrar etmemesi için önlemler alınmalıdır.

Unutulmamalıdır ki iş kazaları kader değil, çoğu zaman ihmalin sonucudur.

İş Kazalarında Tazminat Hesaplaması

İş kazası sonrası işçinin veya yakınlarının talep edebileceği tazminatlar farklı kriterlere göre hesaplanır.

1. Maddi Tazminat

· İş gücü kaybı oranı, işçinin yaşı, gelir durumu ve çalışma süresi dikkate alınır.

· Hesaplamada aktif çalışma dönemi (genellikle 60-65 yaşına kadar) esas alınır.

2. Manevi Tazminat

· İş kazası sonucu işçinin yaşadığı acı, elem ve psikolojik etkiler dikkate alınır.

· Ölüm halinde, işçinin yakınları da manevi tazminat talep edebilir.

3. Hesaplama Kriterleri

· İşçinin maaşı, sosyal hakları, iş gücü kaybı oranı, yaşı ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler hesaplamada önemlidir.

· Bilirkişi raporları ve aktüerya hesaplamaları mahkemelerde esas alınır.

Örnek:30 yaşında, 20.000 TL maaş alan bir işçi iş kazası sonucu %50 iş gücü kaybına uğrarsa, bu işçinin aktif çalışma dönemi ve gelir kaybı hesaplanarak milyonlarca TL’ye ulaşabilen tazminat hakkı doğabilir.

İş Hukukunda İş Kazası

İş kazaları, işçi sağlığını doğrudan etkileyen ve çoğu zaman hayatî sonuçlar doğuran olaylardır. 5510 sayılı Kanun’un iş kazası tanımı, işçiyi korumaya yönelik olarak geniş tutulmuştur.

Çalışanlar için iş kazalarının önemi:

· Sosyal güvence sağlar,

· Maddi ve manevi hakların korunmasını mümkün kılar,

· Sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanmayı sağlar.

İşverenler için iş kazalarının önemi:

· İş sağlığı ve güvenliği önlemleri almak zorunludur,

· Kazanın önlenmesi için denetim yapılmalıdır,

· İhmal hâlinde hem hukuki hem de cezai sorumluluk doğar.

Kısacası iş kazaları “kader” değildir. Çoğu iş kazası, basit tedbirlerle önlenebilecek olaylardır. Bu nedenle iş güvenliği kültürünün işyerlerinde kökleşmesi hayati öneme sahiptir.

İş Kazası Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. İş kazası nedir?

İşyerinde veya iş ile ilgili faaliyet sırasında meydana gelen, işçiyi bedensel ya da ruhsal zarara uğratan olaydır.

2. İş kazası kaç gün içinde SGK’ya bildirilir?

İşveren, iş kazasını öğrendiği tarihten itibaren 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmek zorundadır.

3. İş kazası tazminatı nasıl hesaplanır?

İşçinin yaşı, maaşı, iş gücü kaybı oranı ve çalışma süresi dikkate alınarak aktüerya hesaplamaları ile belirlenir.

4. İş kazasında işverenin sorumluluğu nedir?

İşveren, iş güvenliği önlemlerini almak, işçiyi bilgilendirmek ve kazayı SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. İhmal durumunda tazminat ve ceza sorumluluğu doğar.