İş Kazası Nedir? İş Kazası Halinde Yapılması Gerekenler - Samsun Avukat

İş Kazası Nedir? İş Kazası Halinde Yapılması Gerekenler

İş kazaları, çalışma hayatının en önemli sorunlarından biridir. Her ne kadar teknoloji gelişse ve iş güvenliği önlemleri artsa da, kazaların tamamen önüne geçilememektedir. İş kazası kavramı hem işçiyi hem de işvereni yakından ilgilendirir çünkü hem sağlık yönünden hem de hukuki açıdan ciddi sonuçlar doğurur.

Türkiye’de iş kazaları, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtlarına göre yılda yüz binlerce kişiyi etkilemektedir. Bu kazaların bir kısmı küçük yaralanmalarla atlatılsa da, bazıları ağır sakatlıklar ya da ölümle sonuçlanabilmektedir. İşte bu nedenle iş kazasının tanımını, unsurlarını ve kazadan sonra yapılması gerekenleri bilmek hem işçiler hem de işverenler açısından hayati önem taşır.

Bir iş kazasının ardından ilk yapılacak şey elbette işçinin sağlığını korumaktır. Ancak bundan sonraki aşamada, hukuki hakların kaybolmaması için de gerekli prosedürlerin eksiksiz yerine getirilmesi gerekir.

İş Kazası Nedir?

Türkiye’de iş kazası kavramı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda açıkça tanımlanmıştır. Kanunun 13. maddesine göre iş kazası, “sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, işverenin yürüttüğü iş nedeniyle ya da görevli olarak başka bir yere gönderildiğinde meydana gelen ve sigortalıyı bedenen ya da ruhen zarara uğratan olaydır.”

İş Kazasının Hukuki Özellikleri

· İş kazası, her şeyden önce ani bir olaydır. Ani olmaktan kasıt, bir anda meydana gelmesi ve işçinin sağlığını hemen etkilemesidir.

· Kazanın işçi üzerinde bedensel ya da ruhsal bir zarar bırakması gerekir. Küçük sıyrıklar ya da geçici şoklar dahi bu kapsama girebilir.

· Olayın iş ile bağlantılı olması şarttır. Yani işçi, işverenin otoritesi altında bulunduğu sırada kaza gerçekleşmelidir.

İş Kazası ile Benzer Kavramların Farkı

Çoğu zaman iş kazası kavramı, meslek hastalığı ile karıştırılır. Oysa meslek hastalığı, uzun süreli çalışma sonucunda ortaya çıkan rahatsızlıklardır. Örneğin, yıllarca tozlu ortamda çalışan bir işçinin akciğer rahatsızlığına yakalanması meslek hastalığıdır; ancak aynı işçinin iş yerinde bir patlamada yaralanması iş kazasıdır.

İş Kazası Sayılan Hâller Nelerdir?

Kanuna göre iş kazası sayılan haller sınırlı sayıda sayılmıştır. Ancak Yargıtay kararlarıyla bu haller zamanla genişletilmiştir. İşte iş kazası sayılan başlıca durumlar:

1. İşyerinde Meydana Gelen Kazalar

İşçinin işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen her türlü kaza iş kazasıdır. Bu kazaların illa üretim sırasında olması gerekmez. İşyerinde merdivenden düşmek, elektrik çarpması, yemekhanede yanık oluşması gibi olaylar da iş kazası sayılır.

2. İşverenin Sağladığı Taşıtta Meydana Gelen Kazalar

İşçilerin işyerine geliş-gidişlerini sağlayan servis araçlarında meydana gelen trafik kazaları da iş kazası kapsamındadır. Çünkü işçi, işverenin kontrolü altında taşınmaktadır.

3. Görevli Olarak Başka Yerde Meydana Gelen Kazalar

İşçi işveren tarafından görevlendirilmişse ve bu görev sırasında bir kaza meydana gelirse bu da iş kazasıdır. Örneğin, şantiyeye malzeme götüren işçinin trafik kazası geçirmesi iş kazasıdır.

4. İş Seyahati Sırasında Meydana Gelen Kazalar

İş seyahati için başka bir şehre gönderilen işçinin kaldığı otelde düşmesi veya seyahat sırasında kaza geçirmesi iş kazası sayılır.

5. Emzirme Odası ve Dinlenme Sırasında Meydana Gelen Kazalar

Kadın işçilerin süt izni sırasında veya işçilerin dinlenme anlarında meydana gelen kazalar da iş kazası kabul edilmektedir.

İş Kazası Halinde Yapılması Gerekenler

Bir iş kazası yaşandığında paniğe kapılmadan ve belirli bir sıra izlenerek hareket edilmelidir. Çünkü hem işçinin sağlığı hem de hukuki hakların korunması buna bağlıdır.

1. İlk Yardım ve Sağlık Kuruluşuna Sevk

Kazanın hemen ardından yapılacak ilk şey, yaralıya ilk yardım uygulanmasıdır. Eğer durum ciddiyse vakit kaybetmeden ambulans çağrılmalı ve en yakın sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir.

2. İşverenin Sorumlulukları

· Kazayı derhal öğrenmek ve gerekli tedbirleri almak,

· Yaralı işçinin sağlık hizmetine erişimini sağlamak,

· Kazayı en geç 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmek.

3. İşçinin Hakları

· Tedavi ve ilaç giderlerinin SGK tarafından karşılanmasını talep edebilir.

· Geçici iş göremezlik ödeneği veya sürekli iş göremezlik geliri alabilir.

· Kusurlu işverene karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilir.

4. Resmî Mercilere Bildirim Süreci

· SGK’ya e-SGK sistemi üzerinden bildirim yapılmalıdır.

· Gerekli durumlarda kolluk kuvvetleri ve iş müfettişleri bilgilendirilir.

· Hastane raporları mutlaka saklanmalı ve SGK’ya iletilmelidir.

İş Kazası Bildirimi Nasıl Yapılır?

Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için yalnızca fiilen yaşanması yetmez; aynı zamanda resmi olarak bildirilmesi gerekir.

1. SGK’ya Bildirim

İşveren, iş kazasını öğrendiği tarihten itibaren en geç 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirim e-SGK sistemi üzerinden yapılır.

2. İş Müfettişine Bildirim

Ağır iş kazalarında iş müfettişleri de devreye girer. İş güvenliği önlemlerinin alınıp alınmadığı denetlenir.

3. Kolluk Kuvvetlerine Bildirim

Özellikle ölümle sonuçlanan kazalarda polis veya jandarma olaya müdahil olur ve tutanak düzenler.

4. Bildirim Yapılmamasının Sonuçları

· İşveren idari para cezasına çarptırılır.

· İşçinin SGK’dan alacağı ödemeler gecikebilir.

· İşçi veya yakınları doğrudan SGK’ya başvurarak haklarını talep edebilir.

İş Kazası Sonrası İşçinin Hakları

İş kazası geçiren işçiler için sosyal güvenlik sistemi birçok hak öngörmüştür. Bu haklar sayesinde işçi hem sağlık giderlerini ücretsiz karşılayabilir hem de gelir kaybını telafi edebilir.

1. Geçici İş Göremezlik Ödeneği

· İş kazası nedeniyle çalışamayan işçiye, raporlu olduğu süre boyunca geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.

· Bu ödenek, işçinin günlük kazancı üzerinden hesaplanır ve işçinin mağduriyetini azaltmayı hedefler.

2. Sürekli İş Göremezlik Geliri

· Eğer iş kazası işçide kalıcı bir sakatlığa neden olmuşsa, SGK tarafından sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.

· Bu gelir, iş gücü kaybı oranına göre belirlenir. Örneğin, %50 iş gücü kaybı olan bir işçiye yarım maaş bağlanır.

3. Tedavi ve İlaç Giderleri

· İşçinin kaza nedeniyle hastane, ameliyat, ilaç ve rehabilitasyon masrafları SGK tarafından karşılanır.

· İşçiden hiçbir şekilde katkı payı alınmaz.

4. Malullük Aylığı

· İşçi, iş kazası nedeniyle tamamen çalışamaz hale gelirse malullük aylığı bağlanabilir.

· Bunun için SGK’ya başvuru yapılması gerekir.

5. Tazminat Hakları

· İşçi, işverenin kusuru varsa maddi ve manevi tazminat talep edebilir.

· Ayrıca ölüm halinde işçinin ailesi destekten yoksun kalma tazminatı açabilir.

Tüm bu haklardan yararlanabilmek için kazanın resmi şekilde bildirilmiş olması büyük önem taşır.

İş Kazası Sonrası İşverenin Yükümlülükleri

İşverenler, iş kazalarının önlenmesi ve sonrasında işçinin haklarının korunması açısından büyük sorumluluk taşır.

1. Sağlık ve Güvenlik Tedbirlerini Alma

· İşveren, iş kazasını önlemek için gerekli tüm güvenlik önlemlerini almak zorundadır.

· Bu yükümlülük yerine getirilmezse işveren hem idari hem cezai sorumluluk altına girer.

2. Kazayı SGK’ya Bildirme

· İşverenin en önemli yükümlülüklerinden biri kazayı en geç 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmektir.

· Bildirim yapılmazsa işveren hakkında idari para cezası uygulanır.

3. İşçiye Tazminat Ödeme Sorumluluğu

· İşverenin kusuru varsa, işçiye maddi ve manevi tazminat ödemesi gerekir.

· Ölüm halinde, işçinin ailesine destekten yoksun kalma tazminatı ödenir.

4. Ceza Sorumluluğu

· İş kazası ölümle sonuçlanırsa işveren hakkında taksirle ölüme sebebiyet verme,

· Yaralanma halinde ise taksirle yaralama suçundan ceza davası açılabilir.

Bu nedenle işverenler, hem yasal sorumluluk hem de vicdani sorumluluk gereği iş güvenliği tedbirlerini eksiksiz almak zorundadır.

İş Kazası Tazminat Türleri

İş kazası sonrası işçi veya yakınları farklı tazminat türleri talep edebilir.

1. Maddi Tazminat

· İşçi, iş gücü kaybı nedeniyle uğradığı gelir kaybını maddi tazminat olarak talep edebilir.

· Hesaplama, işçinin yaşı, maaşı ve iş gücü kaybı oranına göre yapılır.

2. Manevi Tazminat

· İşçi veya yakınları, kazanın yarattığı acı ve elem nedeniyle manevi tazminat talep edebilir.

· Mahkeme, olayın ağırlığına göre uygun bir miktar belirler.

3. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

· İşçinin ölümü halinde, geride kalan ailesi maddi destekten mahrum kaldığı için bu tazminatı talep edebilir.

4. SGK Ödemeleri ile İşverenin Ödemelerinin Farkı

· SGK yalnızca sosyal güvenlik kapsamında belirli ödemeler yapar.

· Ancak işverenin kusuru varsa SGK ödemelerinden bağımsız olarak işçiye ayrıca tazminat ödemesi gerekir.

Böylece iş kazası mağduru işçi hem SGK’dan hem de işverenden haklarını talep edebilir.

İş Kazası Halinde Açılabilecek Davalar

İş kazası sonrası hem işçi hem de yakınları hukuki yollara başvurabilir.

1. İş Kazası Tazminat Davası

· İşçi veya ailesi, işverene karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilir.

· Bu davalar iş mahkemelerinde görülür.

2. Ceza Davası

· İş kazası ölümle veya ağır yaralanmayla sonuçlandıysa, işveren hakkında ceza davası açılır.

· Suçun niteliğine göre “taksirle yaralama” veya “taksirle ölüme sebebiyet verme” hükümleri uygulanır.

3. Rücu Davası

· SGK, işçiye yaptığı ödemelerden dolayı kusurlu işverene rücu davası açabilir.

· Bu davayla SGK’nın yaptığı ödemeler işverenden tahsil edilir.

Böylece iş kazaları, hem iş hukuku hem de ceza hukuku bakımından sonuç doğurur.

İş Kazalarının Önlenmesi İçin Alınacak Tedbirler

İş kazalarının önlenmesi, yalnızca işçinin sağlığını korumak için değil, işverenin sorumluluklarını azaltmak için de büyük önem taşır. Çalışma hayatında kazaların büyük bir kısmı “ihmal” kaynaklıdır. Yapılan araştırmalar, iş kazalarının yaklaşık %98’inin alınacak basit tedbirlerle önlenebileceğini göstermektedir.

1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

· İşyerinde güvenlik, üretimin ayrılmaz bir parçası olmalıdır.

· Yönetici ve işverenler, işçilere örnek olmalı, kurallara uyulmasını sağlamalıdır.

· İşçiler de sorumluluk bilinciyle davranmalıdır.

2. Eğitim ve Bilgilendirme

· İşçilere düzenli aralıklarla iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmelidir.

· Özellikle yeni işe başlayanlara kapsamlı bir oryantasyon eğitimi şarttır.

· Yüksekte çalışma, elektrik işleri, kimyasal kullanımı gibi riskli alanlarda özel eğitim verilmelidir.

3. Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)

· İşçilere baret, eldiven, gözlük, çelik burunlu ayakkabı gibi ekipmanlar ücretsiz sağlanmalıdır.

· İşveren, bu ekipmanların kullanılmasını denetlemekle yükümlüdür.

4. Risk Analizi ve Denetim

· İşyerinde düzenli olarak risk analizi yapılmalı ve olası tehlikeler belirlenmelidir.

· İş sağlığı ve güvenliği uzmanları sürekli kontrol yapmalıdır.

5. Acil Durum Planları

· Yangın, patlama veya deprem gibi durumlara karşı plan hazırlanmalı ve tatbikat yapılmalıdır.

İş Kazası ile Meslek Hastalığının Farkı

İş kazası ve meslek hastalığı, çoğu zaman birbirine karıştırılsa da hukuki olarak farklı kavramlardır.

1. İş Kazasının Özellikleri

· Ani bir olayla meydana gelir.

· İşçiyi bedensel veya ruhsal zarara uğratır.

· İş ile bağlantılıdır.

· Olayın zamanı ve yeri bellidir.

2. Meslek Hastalığının Özellikleri

· Uzun süreli maruziyet sonucu ortaya çıkar.

· Çalışılan işin niteliğiyle doğrudan bağlantılıdır.

· Genellikle zaman içinde gelişir.

· SGK’nın belirlediği meslek hastalıkları listesinde yer alması gerekir.

3. Farklılıklar

· İş kazası ani, meslek hastalığı ise süreklilik arz eder.

· İş kazasında olay bir anda yaşanır, meslek hastalığında belirti yıllar sonra ortaya çıkabilir.

· Tazminat ve sosyal güvenlik hakları açısından ikisi de güvencelidir ancak süreçleri farklı işler.

Sonuç ve Değerlendirme

İş kazaları, çalışma hayatının en ciddi sorunlarından biridir. 5510 sayılı Kanun, iş kazasının tanımını ve unsurlarını net şekilde düzenlemiştir. Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için işçinin sigortalı olması, olayın ani şekilde gerçekleşmesi, bedensel veya ruhsal zarara yol açması ve iş ile bağlantılı olması gerekir.

İş kazası halinde yapılması gerekenler şunlardır:

· Öncelikle işçinin sağlığı korunmalı, sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir.

· İşveren, olayı en geç 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmelidir.

· İşçi, geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri, tedavi giderleri ve tazminat haklarını talep edebilir.

· İşveren, gerekli önlemleri almakla yükümlüdür; aksi halde tazminat ve ceza sorumluluğu doğar.

Sonuç olarak, iş kazaları “kader” değil, çoğunlukla ihmalin sonucudur. Hem işçi hem de işverenin bilinçli davranması, eğitim ve güvenlik kültürünün yerleşmesi kazaların büyük ölçüde azalmasını sağlar.