Açık Senet Nedir?

Açık Senedin Tanımı ve Özellikleri

Açık Senet Nedir?

Açık senet, üzerinde bazı kısımlar boş bırakılmış şekilde düzenlenen ve daha sonra doldurulmak üzere imzalanan kıymetli evraktır. Çoğu zaman borçlu tarafından, alacaklıya güvence sağlamak amacıyla imzalanır. Açık senetlerde genellikle rakam, tarih veya ödeme yeri gibi unsurlar boş bırakılır. Ancak imza mutlaka bulunur.

Hukuken açık senet, “boş bırakılan kısımların tarafların anlaşmasına uygun şekilde doldurulması şartıyla geçerli” kabul edilir. Borçlu, senedi imzaladığı için bu senet geçerlidir ve icra takibinde kullanılabilir. Ancak borçlunun, senedin usulsüz doldurulduğunu iddia etme hakkı vardır.

Açık Senedi Diğer Senetlerden Ayıran Özellikler

Açık senette tüm bilgiler yer almaz, bazı kısımlar bilerek boş bırakılır.
Borçlu senedi imzalarken, alacaklının senedi sonradan doldurmasına izin vermiş sayılır.
Açık senet, taraflar arasında güven ilişkisine dayanır.
Normal senetlerde tüm unsurlar baştan doldurulmuşken, açık senette bu durum farklıdır.

Bu özellikler nedeniyle açık senetler, hem borçlu hem de alacaklı açısından ciddi riskler barındırır.

Açık Senedin Hukuki Dayanağı

Türk Borçlar Kanunu’nda Düzenlemeler

Türk Borçlar Kanunu’na göre, taraflar arasında yapılan borç ilişkilerinde senet düzenlenmesi mümkündür. Açık senet de bu kapsamda değerlendirilir. Borçlu senedi imzaladığı anda, aslında boş bırakılan kısımların doldurulmasını kabul etmiş sayılır. Ancak bu doldurma yetkisi kötüye kullanılırsa, borçlunun itiraz hakkı vardır.

Türk Ticaret Kanunu’nda Açık Senet Uygulamaları

Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) ile ilgili düzenlemeler yer alır. Bu senetlerde de bazen boşluk bırakılabilmektedir. Örneğin bonoda vade yazılmamış olabilir. Yargıtay uygulamasında bu tür senetler “açık bono” olarak adlandırılır ve geçerli kabul edilir.

Yargıtay Kararlarında Açık Senet

Yargıtay’ın birçok kararında, açık senetlerin geçerli olduğu ancak usulsüz doldurulması halinde borçlunun bunu ispat etmesi gerektiği belirtilmiştir. Yani borçlu, “ben bu senedi boş imzaladım, alacaklı usulsüz doldurdu” iddiasını ispatlamak zorundadır.

Açık Senedin Düzenlenme Amacı

Ticari İlişkilerde Açık Senet

Ticari hayatın yoğun temposunda taraflar her zaman tüm bilgileri doldurarak senet düzenleyemeyebilir. Bu nedenle özellikle tacirler arasında açık senet sıkça kullanılmaktadır. Örneğin, bir mal tesliminde taraflar ödeme tarihini daha sonra belirlemek üzere senedi boş bırakabilir.

Borç İlişkilerinde Açık Senet

Borç verenler, alacağını garanti altına almak için borçlulardan açık senet alabilmektedir. Özellikle kişisel borç ilişkilerinde “ileride doğacak borçlara karşı güvence” amacıyla açık senet kullanılır.

Güvence Aracı Olarak Kullanımı

Açık senet, çoğu zaman teminat amacıyla alınır. Örneğin bir kiraya veren, kiracının kirayı ödememesi ihtimaline karşı açık senet alabilir. Bu durumda senet, doğrudan alacağın teminatı haline gelir.

Açık Senedin Geçerlilik Şartları

Zorunlu Unsurlar

Her senette olduğu gibi açık senedin de bazı zorunlu unsurları bulunur:

Senedin yazılı olması
Borçlunun imzası
Belirli bir edim içermesi

Boş bırakılan kısımlar, bu unsurlar dışında kalan detaylardır.

İmzalanma ve Tarih Atma Kuralları

İmza, senedin en önemli unsurudur. Borçlu imzaladığı anda, senet geçerli hale gelir. Ancak tarih atılmamışsa bu durum, alacaklıya ileride sorun çıkarabilir. Çünkü vade tarihi bulunmayan bir senet, farklı hukuki yorumlara sebep olabilir.

İrade Özgürlüğü İlkesi

Borçlu, açık senedi özgür iradesiyle imzalamalıdır. Eğer tehdit, baskı veya aldatma sonucu imzalanmışsa, senedin iptali için dava açılabilir.

Açık Senedin Hukuki Sonuçları

Borçlu Açısından Sonuçlar

Borçlu, açık senedi imzaladığı için hukuken senetten sorumlu hale gelir. Daha sonra “boş imzaladım” savunması yapabilse de bunu ispat etmesi gerekir. Bu ispat çoğu zaman tanık veya yazılı delillerle mümkündür.

Alacaklı Açısından Sonuçlar

Alacaklı açısından açık senet, güçlü bir takip aracıdır. Alacaklı, senedi doldurup icra takibine koyabilir. Ancak doldurma yetkisini kötüye kullanırsa, borçlu dava açarak senedin iptalini sağlayabilir.

Senedin Doldurulması ve Sorumluluklar

Senedin doldurulması sırasında, taraflar arasındaki anlaşmaya uyulması gerekir. Örneğin, taraflar 10.000 TL borç için anlaştıysa, alacaklı senedi 50.000 TL olarak dolduramaz. Böyle bir durumda borçlu, “senet usulsüz dolduruldu” diyerek iptal davası açabilir.

Açık Senet Doldurma Yetkisi

Doldurma Yetkisinin Kapsamı

Açık senetlerde en kritik konu, boş bırakılan kısımların kim tarafından ve hangi şartlarla doldurulacağıdır. Hukuken, senedi imzalayan kişi, alacaklıya bu boşlukları doldurma yetkisi vermiş kabul edilir. Ancak bu yetki sınırsız değildir; taraflar arasında yapılan anlaşmaya uygun olarak kullanılmalıdır.

Örneğin, bir borçlu 20.000 TL’lik borç için açık senet imzalamışsa, alacaklı bu senedi 50.000 TL olarak dolduramaz. Böyle bir durumda borçlu, senedin haksız doldurulduğunu ispat ederek iptalini talep edebilir.

Doldurma Yetkisinin Sınırları

Yargıtay kararlarında açıkça belirtildiği üzere, doldurma yetkisi taraflar arasındaki güven ilişkisine dayanır. Bu nedenle:

Borcun miktarı gerçeğe aykırı şekilde artırılamaz.
Vade tarihi anlaşmaya aykırı yazılamaz.
Senedin kullanım amacı dışında doldurulması mümkün değildir.

Borçlunun bu iddiaları ileri sürmesi mümkündür ancak ispat yükümlülüğü kendisine aittir.

Usulsüz Doldurma Durumları

Eğer alacaklı senedi usulsüz doldurmuşsa, borçlu “menfi tespit davası” açarak borçlu olmadığını ispat edebilir. Ayrıca icra takibine konu edilmişse, borçlu icra dairesine süresi içinde itirazda bulunabilir.

Açık Senetlerde İmza ve Geçerlilik

Borçlunun İmzasının Önemi

Açık senedin en temel geçerlilik unsuru, borçlunun imzasıdır. İmza atılmışsa, senet hukuken geçerlidir. Hatta senet tamamen boş olsa dahi, sadece imza bulunması onu geçerli kılar. Bu nedenle borçluların imzasız bir kağıdı vermeleri büyük risk taşır.

Boş Kısımların Sonradan Doldurulması

Senet imzalandıktan sonra boş kısımlar, anlaşmaya uygun şekilde doldurulabilir. Burada alacaklının dürüstlük kurallarına uyması gerekir. Eğer anlaşmaya aykırı bir şekilde doldurulursa, borçlu mahkemeye başvurarak senedin geçersizliğini talep edebilir.

İmza Sahteciliği ve Hukuki Sonuçlar

Senetteki imzanın sahte olduğu iddia edilirse, bu durumda “imza itirazı” yapılabilir. İcra takibinde borçlu, “bu imza bana ait değildir” diyerek itiraz ederse, icra takibi durur ve mahkeme tarafından imza incelemesi yapılır. Eğer imzanın sahte olduğu tespit edilirse, alacaklının hem hukuki hem de cezai sorumluluğu doğar.

Açık Senetlerin İptali Mümkün mü?

İptal Davası Açma Şartları

Borçlu, açık senedin haksız veya usulsüz doldurulduğunu düşünüyorsa, senedin iptali için dava açabilir. Bu dava genellikle “menfi tespit davası” veya “istirdat davası” şeklinde açılır.

Borçlunun İspat Yükümlülüğü

Hukukta temel kural şudur: “İddia eden ispat eder.” Dolayısıyla borçlu, senedin usulsüz doldurulduğunu iddia ediyorsa, bunu tanık, yazılı belge veya başka delillerle ispatlamak zorundadır. Eğer ispat edemezse, senet geçerli kabul edilir.

Mahkemelerin Uygulama Örnekleri

Yargıtay kararlarına göre, açık senedin doldurulmasında taraflar arasındaki anlaşmaya aykırılık varsa, borçlu bu durumu kanıtladığında senet iptal edilir. Örneğin, 5.000 TL için verilen açık senedin 15.000 TL olarak doldurulması halinde, borçlu mahkemeye başvurup bu haksızlığı ortaya koyarsa senet geçersiz sayılır.

Açık Senet ile Kambiyo Senetleri Arasındaki Farklar

Poliçe, Bono ve Çek ile Farklar

Kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek), Türk Ticaret Kanunu’nda sıkı şekil şartlarına bağlı olarak düzenlenir. Açık senet ise daha esnek bir yapıya sahiptir. Kambiyo senetlerinde bulunması zorunlu unsurlar eksikse, senet geçersiz olur. Açık senette ise bazı boşluklar sonradan doldurulabilir.

Açık Senedin Zayıf ve Güçlü Yönleri

Güçlü yönü: Alacaklıya güvence sağlar ve gerektiğinde icra takibine konu edilebilir.
Zayıf yönü: Borçlu için büyük riskler barındırır; kötüye kullanıldığında haksız borç doğurabilir.

Bu nedenle uygulamada kambiyo senetlerine kıyasla daha çok ihtilafa sebep olmaktadır.

Açık Senetlerde En Çok Karşılaşılan Hukuki Sorunlar

Yetkisiz Doldurma

Alacaklı, senedi anlaşmaya aykırı doldurduğunda, bu durum “yetkisiz doldurma” olarak adlandırılır. Borçlu, bu durumda dava açarak hakkını korumak zorundadır.

Borcun Olmamasına Rağmen Takip

Zaman zaman borç tamamen ödendiği halde alacaklı, elinde bulunan açık senedi doldurup yeniden icra takibine koyabilmektedir. Bu durumda borçlu, menfi tespit davası açarak borçlu olmadığını kanıtlamalıdır.

İspat Sorunları

En önemli sorun, ispat yüküdür. Borçlu, senedin haksız doldurulduğunu iddia ettiğinde, mahkemeye güçlü deliller sunmalıdır. Tanık beyanları, yazışmalar veya anlaşma metinleri bu süreçte önemli rol oynar.

Açık Senedin İcra Takibinde Kullanılması

Açık Senede Dayalı Takip

Açık senet, doldurulduktan sonra icra takibine konu edilebilir. Alacaklı senedi icra dairesine sunarak borçludan tahsil yoluna gidebilir.

Borçlunun İtiraz Hakları

Borçlu, senedin haksız doldurulduğunu düşünüyorsa, icra takibine 5 gün içinde itiraz edebilir. Bu süre içerisinde yapılan itiraz, takibi durdurur. Borçlu, “borcum yok” veya “senet usulsüz dolduruldu” diyerek itirazda bulunabilir.

Yargı Kararları

Yargıtay, icra takibinde açık senetlerin geçerli olduğunu, ancak borçlunun itiraz hakkının saklı olduğunu sürekli vurgulamaktadır. Eğer borçlu zamanında itiraz etmezse, senet kesinleşir ve borçlu ödeme yapmak zorunda kalır.

Açık Senedin Avantaj ve Dezavantajları

Alacaklı Açısından Avantajlar

Güvence sağlar: Borçlunun ödeme yapmaması halinde alacaklıya hızlı bir tahsilat yolu sunar.
İcra takibinde kullanılabilir: Alacaklı senedi doldurup icra takibine koyabilir.
Esneklik sağlar: Özellikle ticari ilişkilerde ödeme tarihi veya miktarı belirsiz olduğunda kullanılabilir.

Borçlu Açısından Riskler

Kötüye kullanım riski: Alacaklı, anlaşmaya aykırı şekilde doldurabilir.
İspat yükü: Borçlu, haksız doldurmayı ispatlamak zorundadır.
Ciddi maddi kayıplar: Senedin usulsüz kullanılması, borçlu açısından telafisi zor sonuçlar doğurabilir.

Bu nedenlerle borçluların açık senet imzalarken son derece dikkatli olması gerekir. Mümkünse senedin tüm kısımlarının doldurulması ve açık bırakılmaması tavsiye edilir.

Açık Senetten Doğan Uyuşmazlıkların Çözümü

İtiraz ve Def’i Yolları

Borçlu, açık senede dayalı icra takibine 5 gün içinde itiraz edebilir. Ayrıca borçlu, menfi tespit davası açarak borçlu olmadığını ispat etmeye çalışabilir. Eğer borç ödenmiş olmasına rağmen alacaklı senedi icraya koymuşsa, borçlu “istirdat davası” açarak ödenmiş parayı geri alabilir.

Ceza Davaları

Açık senetlerin kötüye kullanılması, bazen cezai sorumluluk da doğurur. Özellikle senedin haksız doldurulması veya sahte imza atılması, resmi belgede sahtecilik veya dolandırıcılık suçunu oluşturabilir. Bu durumda borçlu yalnızca hukuk mahkemelerine değil, savcılığa da başvurabilir.

Arabuluculuk ve Uzlaşma Yöntemleri

Son yıllarda, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların mahkeme yerine arabuluculuk yoluyla çözülmesi teşvik edilmektedir. Açık senet uyuşmazlıklarında da taraflar arabulucuya başvurarak anlaşma sağlayabilir. Bu yöntem hem daha hızlı hem de daha ekonomik bir çözüm sunar.

Açık Senet Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli?

Açık senet, alacaklı için bir güvence aracı olsa da borçlu için ciddi riskler barındırır. Bu nedenle:

Mümkünse senedin hiçbir kısmı boş bırakılmamalıdır.
Zorunlu olarak boş bırakılıyorsa, bunun hangi şartlarda doldurulacağı yazılı şekilde belirtilmelidir.
Borçlu, senedi imzalarken mutlaka kendi iradesiyle hareket etmeli, baskı altında kalmamalıdır.
Tüketici işlemlerinde açık senet kesinlikle kullanılmamalıdır.
Her iki taraf da ileride doğabilecek uyuşmazlıkları önlemek için yazılı sözleşme yapmalıdır.

Unutulmamalıdır ki, açık senet imzalamak, boş bir çek vermek gibidir. Eğer kötü niyetli kişiler eline geçirirse, telafisi zor sonuçlara yol açabilir.