Haksız Tutuklama Tazminat Davası - Samsun Avukat

Haksız Tutuklama Tazminat Davası

Bir kişinin işlemediği bir suçtan dolayı haksız yere gözaltına alınması veya tutuklanması, bireyin en temel haklarından biri olan özgürlüğünden mahrum bırakılması anlamına gelir. Bu durum, sadece kişisel hürriyeti kısıtlamakla kalmaz, aynı zamanda kişinin itibarına, psikolojisine, sosyal ve ekonomik hayatına ciddi zararlar verir. Türk hukuk sisteminde, bu tür haksız uygulamalar karşısında mağdurların haklarını korumak amacıyla haksız tutuklama tazminat davası açma imkanı tanınmıştır.

Haksız Tutuklama Nedir?

Haksız tutuklama, bir kişinin hakkında yeterli delil veya hukuki gerekçe olmaksızın, yetkili makamlarca özgürlüğünden mahrum bırakılması halidir. Bu durum, genellikle soruşturma veya kovuşturma aşamasında, kişinin suçsuz olduğunun sonradan anlaşılmasıyla ortaya çıkar. Gözaltı da, tutuklama gibi kişinin özgürlüğünden mahrum bırakılması hali olduğundan, haksız gözaltı da bu dava kapsamında tazminata konu olabilir.

Haksız Tutuklama Tazminat Davasının Hukuki Dayanağı

Haksız tutuklama tazminat davaları, başlıca aşağıdaki hukuki düzenlemelere dayanmaktadır:

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 19: "...Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir. Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir." Anayasa, haksız yere özgürlüğünden mahrum bırakılan kişilere devletin tazminat ödeyeceğini açıkça hükme bağlamıştır.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 141 ve Devamı:
Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
k) Yakalama, adli kontrol veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan,48
l) (Konutunu terk etmemek veya uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul etmek şeklindeki adli kontrol yükümlülükleri uygulandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
Kişiler, maddi ve manevi her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler.
(2) Birinci fıkranın (e), (f) ve (l) bentlerinde belirtilen kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus verilen karara geçirilir.48
(3) Birinci fıkrada yazan hâller dışında, suç soruşturması veya kovuşturması sırasında kişisel kusur, haksız fiil veya diğer sorumluluk hâlleri de dâhil olmak üzere hâkimler ve Cumhuriyet savcılarının verdikleri kararlar veya yaptıkları işlemler nedeniyle tazminat davaları ancak Devlet aleyhine açılabilir.
(4) Devlet, ödediği tazminattan dolayı görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle görevini kötüye kullanan hâkimler ve Cumhuriyet savcılarına bir yıl içinde rücu eder.

Haksız Tutuklama Tazminatı İsteme Şartları Nelerdir?

CMK'nın 141. maddesine göre, aşağıdaki durumlarda haksız yere özgürlüğünden mahrum bırakılan kişiler devletten tazminat isteyebilirler:

Kanunlarda Belirtilen Koşullar Dışında Yakalanan veya Tutuklanan Kişiler: Yasal şartlar oluşmamasına rağmen yakalama veya tutuklama kararı verilmişse.
Kanuni Süre İçinde Hakim Önüne Çıkarılmayan Kişiler: Yakalandıktan veya gözaltına alındıktan sonra yasal süreler içinde (genellikle 48 saat, toplu suçlarda 4 gün) hakim önüne çıkarılmayanlar.
Kanuni Hakları Hatırlatılmadan Yakalanan veya Tutuklanan Kişiler: Yakalama veya tutuklama anında kanuni hakları (susma hakkı, avukat isteme hakkı vb.) kendilerine hatırlatılmayanlar.
Hukuka Aykırı Şekilde Gözaltına Alınan veya Tutuklanan Kişiler: Örneğin, yakalama veya tutuklama kararının hukuka uygun olmaması.
Kanuna Uygun Olarak Yakalanan veya Tutuklanan, Ancak Hakkında Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar Verilen veya Beraat Eden Kişiler: Bu durum, pratikte en sık karşılaşılan haksız tutuklama halidir. Yani kişi yasalara uygun olarak yakalanıp tutuklanmıştır, ancak sonrasında soruşturma sonucunda takipsizlik (kovuşturmaya yer yok) kararı verilmiş veya mahkemede yargılanarak beraat etmiştir.
Mahkumiyet Hükmü Verildikten Sonra Kanun Yolları Nedeniyle Beraat Eden veya Ceza Verilmesine Yer Olmadığına Karar Verilen Kişiler: İlk derece mahkemesinde mahkûm olan ancak Yargıtay veya başka bir kanun yolu incelemesi sonucunda beraat edenler veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler.
Tutukluluk Süresi Yalnızca Verilen Cezanın Süresinden Fazla Olanlar: Bir suçtan dolayı hapis cezası alan ancak tutuklu kaldığı süre, aldığı mahkûmiyet cezasının süresini aşan kişiler. Aşırı tutukluluk süresi nedeniyle bu durum oluşur.
Hakkında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasına Karar Verilenler: Yargılanma sonucunda hakkında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) kararı verilen kişiler.

Haksız Tutuklama Tazminat Dava Açma Süresi (Zamanaşımı):

Karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde bulunulabilir.

Haksız Tutuklama Taminatı Yetkili ve Görevli Mahkeme:

İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır. Ancak, 141 inci maddenin birinci fıkrasının (e), (f) ve (l) bentleri kapsamındaki istemler bakımından 9/1/2013 tarihli ve 6384 sayılı Tazminat Komisyonunun Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Bu fıkra uyarınca 6384 sayılı Kanun kapsamında olmasına rağmen ağır ceza mahkemesine yapılan istemler, Komisyona gönderilir. Ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren ve girmeyen istemler birlikte yapılmış ise ağır ceza mahkemesi görev alanına girmeyen istemleri ayırmak suretiyle Komisyona gönderir. Bu hâllerde ağır ceza mahkemesine yapılan istem tarihi esas alınır.

Tazminatın geri alınması

Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası açılan ve mahkûm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkûm edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanarak geri alınır. Bu karara itiraz edilebilir. İftira konusunu oluşturan suç veya yalan tanıklık nedeniyle gözaltına alınma ve tutuklama halinde; Devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rücu eder.

Haksız Tutuklama Tazminat İsteyemeyecek Kişiler

Kanuna uygun olarak yakalanan, adli kontrol altına alınan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler:

a) -

b) Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler.

c) Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler.

d) Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler.

e) Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına, adli kontrol altına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar.

Haksız Tutuklama Tazminatı Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Haksız tutuklama tazminatını kim öder?

Haksız tutuklama tazminatı, Türk Cumhuriyeti Anayasası gereği Devlet tarafından ödenir. Dava, Devlet aleyhine açılır ve tazminat Adalet Bakanlığı bünyesindeki ilgili birim tarafından Devlet Hazinesi'nden karşılanır.

2. Haksız tutuklama nedeniyle ne tür zararlar talep edebilirim?

Hem maddi zararlar hem de manevi zararlar talep edilebilir. Maddi zararlar, tutuklu kalınan süre boyunca elde edilemeyen gelir (maaş, kazanç kaybı), avukatlık ücretleri, yol masrafları, sağlık harcamaları gibi somut ve belgelendirilebilir giderlerdir. Manevi zararlar ise, özgürlükten yoksun kalmanın yarattığı elem, keder, itibar kaybı, psikolojik travma gibi ölçülmesi zor ama hissedilen zararlardır.

3. Tazminat davası açmak için kesinlikle beraat etmiş olmam şart mı?

Hayır, kesinlikle beraat etmiş olmak tek şart değildir. Hakkınızda kovuşturmaya yer olmadığı (takipsizlik) kararı verilmesi veya Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) kararı verilmesi de tazminat davası açmak için yeterli sebeplerdir. Ayrıca, tutuklu kalınan sürenin verilen cezadan fazla olması gibi diğer durumlarda da dava açılabilir.

4. Dava açma süresi ne zaman başlar ve ne kadar sürer?

Dava açma süresi, tazminat talebine dayanak oluşturan kararın (beraat, takipsizlik vb.) size tebliğ edildiği tarihten itibaren 3 ay ve her halükarda o kararın kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıldır. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir ve kaçırılmaması gerekir.

5. Tazminat davasını kazanmam halinde, ceza yargılamasında ödediğim avukatlık ücretlerini de geri alabilir miyim?

Evet, haksız tutuklama tazminat davası kapsamında, ceza yargılaması sürecinde ödemek zorunda kaldığınız avukatlık ücretleri de maddi zarar kalemleri arasında değerlendirilerek talep edilebilir.

Samsun Avukat Desteğinin Önemi

Haksız tutuklama tazminat davaları, kişinin özgürlüğünden mahrum kalması gibi ağır bir durumdan kaynaklandığı için hukuki ve sosyal açıdan büyük önem taşır. Bu davaların hassasiyeti ve teknik yapısı nedeniyle: Ceza Hukuku ve İnsan Hakları Hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki destek almak, davanın doğru ve eksiksiz açılmasını sağlar.

Maddi ve manevi zararların doğru bir şekilde tespit edilmesinde ve ispatlanmasında size rehberlik eder.